Czy moja działalność jest rentowna? Co to jest rentowność firmy? Czy mój pomysł na biznes, który pracowicie realizuję od jakiegoś czasu, mogę uznać za udany? Jak obliczyć rentowność?
To całkiem zasadne pytania, które zadaje sobie niejeden przedsiębiorca, niezależnie od tego od jak dawna prowadzi działalność. Zwykle wtedy pojawia się hasło RENTOWNOŚĆ. Ale co to jest i jak ją policzyć? Jak zrozumieć liczby, które policzył dla nas specjalista (jeżeli takie masz)?
Wielu przedsiębiorców, nie tylko będących na początku swojej drogi, zastanawia się czy ich działalność jest rentowna. Często sprawę komplikuje fakt uzyskiwania dochodów z różnych źródeł, wtedy trudniej jest zauważyć, że któraś działalność kuleje. Czasem pojawia się problem z różnymi „odmianami” rentowności. Albo oceną, czy osiąganą rentowność można uznać za zadowalającą.
Ten krótki artykuł nie jest podręcznikiem analizy finansowej, ale ma za zadanie nieco przybliżyć wąskie zagadnienie rentowności. Uwzględnia najczęstsze problemy z jakimi stykają się przedsiębiorcy. I odnosi się do pytań, które najczęściej słyszę w codziennym życiu.
Co to jest rentowność firmy?
Rentowność to prosty wskaźnik, który określa jak dochodowy jest Twój biznes. Odnosi zysk (różnego rodzaju) do sprzedaży, do kapitału lub do aktywów. Możesz spotkać się z określeniami marża, wskaźnik zyskowności lub stopa zwrotu. Wszystkie one oznaczają specyficzne rodzaje wskaźników rentowności (lub są używane jako zamienna nazwa).
Z tej prostej definicji wynika też najprostszy ogólny wzór na rentowność: stosunek zysku do sprzedaży, aktywów lub kapitałów.
Jak się pewnie domyślasz, sprawa być może jest prosta, ale w praktyce możesz zetknąć się z wieloma różnymi wskaźnikami rentowności. I prawdopodobnie właśnie to powoduje najwięcej zamieszania. Rentowność rentowności nierówna, można powiedzieć. Dlatego poniżej postaram się uporządkować tę kwestię.
Co szczególnie ważne, o ile mała firma nie może porównywać poziomu swoich obrotów i zysków z dużą firmą, o tyle może porównywać z każdą inną firmą na rynku swoje wskaźniki rentowności. I w ten sposób oceniać, czy jej działanie jest efektywne w porównaniu z innymi firmami w branży, czy nie. Istotne jest tylko, żeby porównywała te same wskaźniki rentowności.
Czy mój biznes jest rentowny?
Kiedy zastanawiasz się, czy Twoja firma jest rentowna i jak obliczyć rentowność firmy, to na początek warto zdać sobie sprawę, że sprawny biznes, który ma zdrowe finanse wyznacza nie tylko wysoki zysk.
Abyś mógł uznać swoją firmę za zdrową finansowo, potrzebujesz zwrócić uwagę na kilka kwestii:
- Czy kapitał zainwestowany w firmę i jej majątek wypracowują wartość dodaną i w jakim stopniu? (To jest rentowność kapitału i aktywów.)
- Czy z każdej złotówki zostawianej przez klienta (w formie sprzedaży) odpowiednio duża część pozostaje w firmie w postaci zysku? (To jest rentowność sprzedaży.)
- Czy projekt XYZ, w który zainwestowałeś konkretną kwotę okazał się opłacalny, czy nie? (To jest rentowność inwestycji.)
- Czy dostępne w firmie zasoby gotówki i przepływy pieniężne pozwalają na płynne regulowanie wszystkich zobowiązań i kolejne inwestycje? (To jest kwestia wielkości wolnych przepływów pieniężnych i zarządzania nimi.)
Jak widzisz, nie można jednym słowem odpowiedzieć, czy Twój biznes jest zyskowny i rentowny. Wymaga to ustalenia o której rentowności mowa. I oczywiście większy zysk powoduje, że każdy wskaźnik rentowności będzie nieco wyższy. Ale i tak nie oznaczają one tego samego. I to wyjaśniam dokładnie w dalszej części.
Jeśli chodzi o przepływy pieniężne, to nie są one przedmiotem tego artykułu, ale zaznaczam je tutaj, bo nie sposób mówić o zdrowych podstawach finansowych firmy bez płynności i cash flow. Jeżeli chcesz poczytać więcej na ten temat, to polecam artykuł Co to są przepływy pieniężne i dlaczego są tak ważne?
Różne rodzaje rentowności firmy
Jak wspomniałam, nie ma jednej rentowności. W zależności od tego, czego chcesz dowiedzieć się na temat swojej firmy, inne rodzaje wskaźników rentowności będą Ci potrzebne. Poniżej podaję najpopularniejsze. Nie tylko tłumaczę, jak je liczyć, ale też w jakich sytuacjach mogą Ci się przydać.
Rentowność sprzedaży
Rentowność sprzedaży to najczęściej liczony i kojarzony rodzaj rentowności. To ta wielkość, która odnosi zysk do sprzedaży.
Wartość tego wskaźnika wyraża jaki procent przychodów od klientów pozostaje w firmie po pokryciu wszystkich kosztów. Jednak, w przypadku niezadowalających wartości – przyczyn należy poszukiwać w strukturze całego rachunku wyników i w strukturze kosztów. W pogłębionej analizie może to doprowadzić również do weryfikacji struktury firmy i efektywności procesów.
Na rentowność sprzedaży wpływają:
- wysokość marży,
- poziom kosztów sprzedaży i kosztów ogólnych,
- struktura kosztów (koszty stałe vs. koszty zmienne).
Rentowność sprzedaży jest syntetycznym miernikiem tych wszystkich zjawisk.
Rentowność sprzedaży możesz obliczyć za pomocą prostego wzoru:
Ale, tutaj też możliwe są warianty. Przede wszystkim wynikają z tego, że firmy liczą różne poziomy zysku. Dokładnie wyjaśniałam te różne rodzaje zysku i różnice między nimi w artykule Jak obliczyć dochód i kontrolować czy Twój biznes jest dochodowy?
Analogicznie do różnych poziomów zysku, możesz uzyskać różne poziomy rentowności, na przykład:
- rentowność zysku ze sprzedaży (nazywana częściej marżą),
- rentowność zysku EBITDA,
- rentowność brutto (zysku brutto),
- rentowność netto (zysku netto).
W praktyce małej firmy mocno rekomenduję regularne kontrolowanie poziomów procentowych marży oraz rentowności brutto lub netto. Z dwóch ostatnich można wybrać jedną, ale ważne jest, aby ich nie mylić.
Jeżeli będziesz liczyć te dwa podstawowe wskaźniki, to one dadzą Ci zawsze obiektywną informację, czy w stosunku do przychodów (sprzedaży) zysk jest zadowalający czy nie. Twoje przychody ze sprzedaży mogą rosnąć, ale kiedy zauważysz, że zyski rosną wolniej od nich (czyli rentowność spada), to jest to sygnał, że warto przyjrzeć się sytuacji uważniej.
Opłacalność projektu / zlecenia / klienta
Kiedy prowadzisz firmę to bardzo często informacją, której potrzebujesz jest odpowiedź na pytania: Czy ten klient jest opłacalny dla firmy? Czy ten rynek jest opłacalny? Czy ten projekt był dla nas opłacalny? Czy to zlecenie dobrze skalkulowaliśmy?
Słowem „opłacalność” określamy tutaj bardzo specyficzny rodzaj rentowności sprzedaży pojedynczego klienta / kontraktu / projektu. Możesz ją obliczać i kontrolować w ten sam sposób, jak podałam w ogólnym wzorze. Z tym, że potrzebujesz znać koszty, marże i wynik na poszczególnym kliencie / kontrakcie / projekcie.
Rentowność i opłacalność to balansowanie pomiędzy stratą a zyskiem
Rentowność kapitału
Rentowność kapitału określa czy kapitał zainwestowany przez właściciela lub inwestora przynosi odpowiednie stopy zwrotu.
Prowadzenie biznesu wiąże się z koniecznością zainwestowania jakiejś puli pieniędzy na początkowe wydatki. Często z bieżących zysków akumulowany jest kapitał na dalsze inwestycje, a niekiedy występuje konieczność dokapitalizowania firmy z powodu niezadowalających wyników. Wszystkie te działania prowadzą do sytuacji powstania pewnej sumy kapitału, który przedsiębiorca mógłby użyć w dowolny inny sposób, ale decyduje się wykorzystać go do zapewnienia ciągłości działania firmie.
Z punktu widzenia tego przedsiębiorcy (lub inwestora) istotne jest zatem, czy podjął racjonalną decyzję. To znaczy, czy jego inwestycja w przedsiębiorstwo przynosi godziwy dochód. Wartością, która to wyraża jest właśnie rentowność kapitału.
Z powodu różnych preferencji inwestorów można tę wielkość kalkulować na różne sposoby. Najczęstszym ujęciem jest jednak stosunek wielkości zysku (po opodatkowaniu i odpisach) do wartości zaangażowanego kapitału wyrażony w procentach. Analogicznie do rentowności sprzedaży, rentowność kapitału możesz obliczyć według wzoru:
Warto nadmienić, że w przypadku inwestycji w akcje spółek giełdowych wyliczenie będzie wyglądało odmiennie. Zależnie od priorytetów inwestora, musi uwzględniać realnie wypłacaną dywidendę, rynkowy kurs kupna akcji i jego zmiany w czasie, a niekiedy obie te wielkości łącznie. W tym artykule nie zajmujemy się jednak spółkami giełdowymi, tylko mniejszymi podmiotami, a opisywana rentowność kapitału nie dotyczy zmian wartości tego kapitału wynikających z różnic w wycenie rynkowej spółek.
Jak ocenić czy rentowność kapitału jest odpowiednio wysoka?
Wracając do perspektywy inwestującego w przedsiębiorstwo – powstaje pytanie, czy wyliczona rentowność kapitału (jaka by ona nie była), to dużo czy mało? W tej sytuacji należy otrzymaną wielkość porównać z oprocentowaniem lokat albo obligacji państwowych i stwierdzić, czy uzyskana nadwyżka stanowi wystarczającą premię za ryzyko związane z prowadzeniem działalności.
Jak wiadomo, inwestowanie w firmę zawsze wiąże się z pewnym ryzykiem niepowodzenia i straty kapitału. Rozsądny inwestor podejmuje to ryzyko oczekując zysków odpowiednio większych niż mógłby osiągnąć lokując tę samą kwotę w obligacjach lub na lokacie bankowej (uznawanych za bezpieczne).
Znajomość rentowności kapitału firmy dostarcza nie tylko odpowiedzi na pytanie: Czy warto było zainwestować w ten biznes? Czy ten biznes jest dochodowy z punktu widzenia inwestora?
Na podstawie rentowności kapitału można analizować przyczyny istniejącego stanu rzeczy – zbyt niski zysk albo zbyt wysoki zaangażowany kapitał. Szczegółowa analiza przyczyn i możliwych rozwiązań może doprowadzić do zmiany strategii, zwiększenia przychodów / dochodów firmy, albo też lepszego wykorzystania dźwigni finansowej i bardziej efektywnego gospodarowania majątkiem.
Dla Ciebie jako właściciela znajomość rentowności kapitału (obecnej lub przyszłej) jest argumentem, kiedy poszukujesz inwestora do swojej firmy.
Rentowność inwestycji
Zupełnie odrębną kategorią jest rentowność inwestycji. Nie dotyczy całej firmy, ale tego, na ile rentowna jest konkretna inwestycja. Potocznie mówiąc: kiedy zwrócą się nakłady na nią?
Taka wiedza może Ci się przydać, kiedy podejmujesz decyzje o większych wydatkach wewnątrz firmy. Ale też, kiedy decydujesz o wejściu w zupełnie nowy biznes.
Rentowność inwestycji oblicza się nieco inaczej, dlatego, że zysk, którego się spodziewasz jest odroczony w czasie. Możesz porównać wielkość spodziewanego zysku z obecnymi nakładami i na tej podstawie podejmować decyzję. Ale przy większych kwotach i dłuższym okresie finansowania uwzględnia się też zmianę wartości pieniądza w czasie. Pisałam o tym w artykule o wskaźnikach NPV i IRR.
Rentowność aktywów
Rentowność aktywów to wskaźnik bardzo rzadko wykorzystywany w praktyce małych firm. Ale dla porządku o nim wspominam.
Rentowność aktywów określa jaką wielkość zysku generuje majątek firmy. Odnosi więc zysk do wartości aktywów (wyłącznie majątku trwałego lub całości aktywów). Jest to wskaźnik wykorzystywany w ocenie efektywności gospodarowania. Ale, jak powiedziałam, w codzienności małych firm możesz go spotkać raczej rzadko.
Jak obliczyć rentowność firmy?
O tym, jak obliczyć rentowność pisałam powyżej, w odniesieniu do poszczególnych rodzajów rentowności. Tutaj natomiast chcę podsumować te wzory oraz odnieść się do sytuacji szczególnych i najczęstszych problemów, z jakimi się spotykam.
Najczęściej wykorzystywany w Twojej codziennej pracy wzór, to:
ZYSK / PRZYCHÓD ZE SPRZEDAŻY * 100% = RENTOWNOŚĆ SPRZEDAŻY
Oczywiście, jak pisałam wyżej, możesz określać tę rentowność w odniesieniu do całej firmy albo w odniesieniu do pojedynczego klienta lub projektu (o ile potrafisz wydzielić dla nich koszty).
Z drugiej strony, wspominałam, że sam „zysk” może oznaczać różne wielkości (różne poziomy). I w praktyce najważniejsze są dwa. O których piszę niżej.
Jak obliczyć marżę?
Aby obliczyć rentowność zysku ze sprzedaży, czyli marżę, najpierw potrzebujesz znać kwotę marży (czyli tego zysku).
Wyjaśniam, że często określeniem „marża” nazywa się zarówno kwotową wartość zysku ze sprzedaży jak i wyrażoną procentowo rentowność tego zysku. To może powodować konsternację, dlatego warto zawsze zaznaczyć, czy mówimy o marży kwotowej czy procentowej.
PRZYCHÓD ZE SPRZEDAŻY – KOSZTY WYTWORZENIA SPRZEDANYCH PRODUKTÓW i KOSZTY ZAKUPU SPRZEDANYCH TOWARÓW I MATERIAŁÓW = ZYSK ZE SPRZEDAŻY (MARŻA)
Kiedy znamy wielkość kwotową marży, to rentowność jest już łatwa do wyliczenia:
ZYSK ZE SPRZEDAŻY (MARŻA w zł) / PRZYCHÓD ZE SPRZEDAŻY = RENTOWNOŚĆ (MARŻA %)
Jak widzisz, jest to cały czas ten sam podstawowy wzór, który podałam na początku tego artykułu, tylko odpowiednio ujęty.
Czy i jaka jest różnica między marża a narzutem?
Wiele wątpliwości i pytań budzi kwestia narzutu. Wielu handlowców i wiele firm kalkuluje ceny sprzedaży na podstawie wartości zakupu towarów dodając do niej procentowy narzut. Czy i jaka jest różnica między marżą a narzutem?
Kwotowo jest to ta sama wielkość. Różnica między wartością sprzedaży (netto bez VAT) a kosztami zmiennymi sprzedaży (kosztami zakupu towaru lub wyprodukowania produktu lub usługi). Różnica polega tylko na ujęciu procentowym.
Marża to stosunek wypracowanej kwoty marży (narzutu) do wartości netto sprzedaży.
Kwota marży (narzutu) / wartość sprzedaży = Marża
Narzut to stosunek wypracowanej kwoty marży (narzutu) do wartości kosztów zmiennych sprzedaży.
Kwota marży (narzutu) / koszty zmienne sprzedaży = Narzut
Marża i narzut to ta sama kwota, ale liczone procentowo to zupełnie inne wskaźniki
Marża a narzut na przykładzie:
Często, kiedy handlowiec wycenia ofertę, to zna koszt zakupu towaru (np. 100), dorzuca do tego kosztu np. 40% i tę wartość podaje klientowi jako cenę. Narzut wyniósł 40%.
Ale kiedy za podsumowanie bierze się kontroler finansowy, to patrzy tak – sprzedaliśmy towar za 140, z tego w firmie po kosztach zmiennych zostało 40, czyli 28,6%.
To cała różnica. Oboje mówią o tej samej kwocie. Ale z finansowego punktu widzenia bardziej prawidłowe jest posługiwanie się wskaźnikiem procentowym marży.
Jak obliczyć rentowność brutto i rentowność netto?
Jak wspominałam wcześniej, w zależności od tego, który poziom zysku weźmiemy pod uwagę możemy policzyć rentowność brutto lub netto.
ZYSK BRUTTO / PRZYCHÓD ZE SPRZEDAŻY * 100% = RENTOWNOŚĆ BRUTTO
ZYSK NETTO / PRZYCHÓD ZE SPRZEDAŻY * 100% = RENTOWNOŚĆ NETTO
Zasadniczo najlepiej jest posługiwać się wielkością zysku netto i rentowności netto. Te wielkości pokazują zysk Twojej firmy po wszystkich obciążeniach. Jest to więc ostateczna kwota, którą zarobiła firma w danym okresie.
W praktyce jednak zdarza się, że wygodniej i lepiej jest posługiwać się rentownością brutto, bo rentowność netto trudniej obliczyć.
Jeżeli prowadzisz naprawdę małą firmę, to po pierwsze Twój podatek dochodowy oraz ZUS nie są ujmowane w rozliczeniach księgowych. Po drugie nie jest w nich również uwzględniania wartość Twojej pracy. Oczywiście możesz te wartości ręcznie odejmować od dochodu (zysku) firmy, który podaje księgowa. Jest to jednak kłopotliwe. Na dodatek zawsze wtedy rodzi się pytanie: W jaki sposób wycenić pracę właściciela.
Dlatego dla małych firm, szczególnie prowadzących uproszczoną księgowość zalecałabym pozostanie przy regularnym kontrolowaniu zysku i rentowności brutto. Zwróć jednak uwagę, żeby w takiej sytuacji porównując rentowność swojej firmy do innych firm spojrzeć, czy one też posługują się rentownością brutto. Większe firmy, najczęściej w formie spółek kapitałowych jako podstawowy wskaźnik rentowności wykorzystują rentowność netto. Czyli tę, uwzględniającą zysk spółki po wszystkich obciążeniach.
Czy kontrolowanie rentowności firmy jest ważne i dlaczego?
Najważniejsze w kontrolowaniu rentowności firmy jest to, żeby robić to regularnie.
Dbanie o rentowność to podstawowe zadanie przedsiębiorcy
Sama wiedza, że rentowność Twojej firmy wynosi 6% nie mówi nic, dopóki nie porównasz jej z czymś. Nie ma znaczenia, ile różnych wskaźników rentowności policzysz i na ilu poziomach. Potrzebujesz porównać swój wynik.
Kontrola rentowności powinna się odbywać automatycznie i bezwysiłkowo. Bo nie o to chodzi, żeby dodawać Ci pracy. Ale o to, żeby jeden prosty wskaźnik procentowy dawał Ci obiektywną i natychmiastową informację o tym, jak działa Twoja firma.
Najlepszym przykładem są tu dwa ostatnie wskaźniki, o których pisałam. Możesz spojrzeć, jaka była średnia marża w zeszłym roku i zaplanować o ile chcesz ją poprawić w tym roku. Możesz na bieżąco kontrolować, na ile zbliżasz się do założonego poziomu procentowego marży. Analogicznie możesz zarządzać rentownością brutto.
Jeśli zrozumiesz te proste wskaźniki, to stają się potężnym narzędziem w szybkim kontrolowaniu tego, czy Twoja firma jest zyskowna i na jakim poziomie trzeba coś poprawić.
Jeżeli nie wiesz, jak się za to zabrać, to polecam gorąco bogaty pakiet materiałów, w którym znajdziesz szczegółowe instrukcje, wyjaśnienia i gotowe arkusze Excel, przygotowane dla Ciebie:
Dzięki tym arkuszom, nie tylko będziesz mieć kontrolę, jak kształtują się przychody, koszty i zysk firmy. Ale też dostaniesz automatycznie policzone podstawowe wskaźniki rentowności. W pakiecie znajdziesz też specjalny arkusz do liczenia opłacalności kontraktu / zlecenia / projektu, o którym wspominałam w tym artykule.
Jeżeli potrzebujesz więcej wsparcia, to zapraszam do kontaktu.
Polecam też artykuł Jak zarządzać finansami w firmie? 8 kluczowych elementów, w którym znajdziesz wiele wskazówek o jakie inne elementy finansów warto zadbać, żeby firma była bezpieczna i rozwijała się dynamicznie.
Fot.: © ioannis kounadeas / Fotolia
